بلاگ
چه بچه ای نیاز به گفتاردرمانی داره؟
از چه زمانی باید نگران تاخیر گفتار کودک باشیم؟
خیلی از پدر و مادرها در جلسات کلینیک یلدا از من می‌پرسند:
«آقای قاسمی، بچه‌ی من هنوز درست حرف نمی‌زنه، باید نگران باشم؟»
پاسخم همیشه این است: نگرانی اگر با آگاهی همراه باشد، به موقع‌ترین هدیه‌ای است که می‌توانید به فرزندتان بدهید.
در این نوشته، می‌خواهم بر اساس تجربه‌ام در گفتاردرمانی کودک، علائم مهم در هر سن و زمان مناسب مراجعه را با زبان ساده توضیح دهم.
چرا تشخیص به‌موقع مهم است؟
مهارت‌های کلامی تنها به حرف زدن محدود نمی‌شوند؛ آن‌ها پایه‌ی یادگیری، تفکر و روابط اجتماعی کودک هستند. هرچه زودتر متوجه تأخیر شوید، پیشرفت درمان سریع‌تر و تأثیر آن ماندگارتر خواهد بود.
در کلینیک یلدا بارها دیده‌ام که والدینی که زودتر مراجعه کرده‌اند، کودکشان نه‌تنها گفتارش تقویت شده، بلکه در برقراری ارتباط عاطفی، بازی و اعتمادبه‌نفس هم رشد چشمگیری داشته است.
نشانه‌های هشداردهنده در سنین مختلف
در این بخش، به زبان ساده مشخص کرده‌ام که کودک در هر سنی معمولاً چه توانایی‌هایی باید داشته باشد و چه زمانی نیاز است با گفتاردرمانگر مشورت کنید.
👶 از تولد تا ۱۲ ماهگی
در پایان یک‌سالگی، کودک باید:
- به اسم خودش واکنش نشان دهد.
- صداها و لحن آشنا را تشخیص دهد.
- گاهی صداهایی شبیه هجاها («بَ»، «ما») تولید کند.
🔸 اگر هنوز کلمه‌ای نمی‌گوید یا به اسمش واکنش ندارد، بهتر است بررسی شود.
در تجربه من، بسیاری از بچه‌هایی که دیرتر واکنش نشان می‌دادند، مشکل در درک شنیداری یا توجه مشترک داشتند، نه لزوماً در خود گفتار.
🧸 از ۱۲ تا ۲۴ ماهگی (۱ تا ۲ سالگی)
در این مرحله دایره واژگان باید به سرعت گسترش پیدا کند.
کودک معمولاً:
- بین ۱۰ تا ۵۰ واژه را می‌گوید.
- دستورهای ساده را می‌فهمد («برو توپ رو بیار»).
- به اشیاء اشاره می‌کند و علاقه به تقلید دارد.
🔸 اگر در دو سالگی کمتر از ۵۰ واژه می‌گوید یا نمی‌تواند دو کلمه را کنار هم بگذارد (مثل «مامان آب»)، لازم است ارزیابی شود.
یک بار مادری سرجلسه گفت: «پسرم همه‌چیز رو می‌فهمه، فقط حرف نمی‌زنه.» بررسی نشان داد، پایه‌های گفتارش هنوز کامل شکل نگرفته بود، و بعد از سه ماه کار منظم روی تقلید و بازی، جهش بزرگی در گفتارش رخ داد.
🧩 از ۲۴ تا ۳۶ ماهگی (۲ تا ۳ سالگی)
در این سن، کودک باید بتواند جمله‌های دو و سه‌کلمه‌ای بسازد؛ مثل «بابا بیا» یا «من توپ می‌خوام».
همچنین باید:
- بتواند به سؤالات ساده پاسخ دهد.
- از ضمیرها استفاده کند (من، تو، اون).
- و گفتارش برای اعضای خانواده قابل فهم باشد.
🔸 اگر هنوز در این سن از جمله‌های تکی استفاده نمی‌کند یا گفتارش خیلی نامفهوم است، نباید نادیده گرفته شود.
در جلسات من بارها شاهد بوده‌ام که با تمرین‌های تعاملی، کودکانی که تا سه‌سالگی فقط کلمه می‌گفتند، در عرض چند ماه به جمله‌های روان رسیدند.
🎈 از ۳ تا ۴ سالگی
در پایان چهار سالگی، زبان کودک باید جملات کامل سه تا چهارکلمه‌ای را شامل شود، و بتواند درباره‌ی خواسته‌هایش صحبت کند.
گفتارش باید برای غریبه‌ها نیز تا حد زیادی قابل درک باشد.
🔸 اگر هنوز گفتارش برای دیگران نامفهوم است یا ساخت جمله‌هایش ناقص است، مشاوره با گفتاردرمانگر ضروری است.
در یکی از پرونده‌هایم، دختر کوچکی که در این سن فقط تک‌واژه می‌گفت، بعد از تمرین روی «بازی تقلیدی» و «داستان‌گویی تصویری»، ظرف شش ماه توانست جملات منسجم بسازد.
🌱 بالای ۴ سال
در این سن، کودک باید بتواند خاطرات روزمره یا داستان‌های کوتاه را با پیوستگی تعریف کند.
اگر در گفتارش پرش، تکرار یا توقف زیاد دیده می‌شود، یا نمی‌تواند داستان‌ها را به ترتیب تعریف کند، بهتر است سریع‌تر بررسی گفتاری و زبانی انجام شود.
گاهی والدین فکر می‌کنند این مشکلات گذراست، اما تجربه‌ی من نشان داده درمان در این سن هم کاملاً مؤثر است، فقط نیاز به ثبات و همکاری خانواده دارد.
تفاوت “زبان” و “گفتار” چیست؟
خیلی از والدین این دو را یکی می‌پندارند، اما تفاوت دارند:
| گفتار | زبان |
|---|---|
| نحوه‌ی تلفظ و وضوح صداها | درک و تولید معنی |
| شامل حرکات دهانی، تنفس و هماهنگی عضلانی است | شامل دایره واژگان، دستور زبان و جمله‌سازی است |
درمانگر باید تشخیص دهد مشکل کودک در کدام بخش است تا مسیر تمرین درست مشخص شود.
اگر علائم را دیدیم، چه کنیم؟
۱. نگران اما آرام باشید. تاخیر گفتاری الزاماً به معنای اختلال نیست.
۲. به محیط زبانی کودک توجه کنید: آیا زیاد با او صحبت می‌کنید؟ آیا تلویزیون زیاد روشن است؟
۳. مشاوره تخصصی بگیرید: مراجعه زودهنگام همیشه مؤثرتر از «صبر کردن» است.
۴. از مقایسه بپرهیزید: هر کودک سرعت رشد خاص خود را دارد.
تجربه‌ای از کلینیک یلدا
روزی مادر پسری چهارساله با نگرانی زیاد آمد. می‌گفت: «پسرم نمی‌تونه داستان تعریف کنه، فقط تیکه‌تیکه حرف می‌زنه.»
در ارزیابی مشخص شد که فهم جمله‌های پیچیده هنوز ضعیف است. با بازی‌های داستان‌گویی و تمرین شنیداری، بعد از دو ماه شروع کرد اتفاقات مدرسه را به ترتیب برایم تعریف کند.
برای من، آن لبخند کودک در پایان هر جلسه، بزرگ‌ترین پاداش کارم است.
جمع‌بندی
تاخیر در گفتار یا زبان اگر زود تشخیص داده شود، به‌سادگی قابل درمان است.
به عنوان والدین، دانستن شاخص‌های رشدی و مشاهده‌ی دقیق رفتار کودک، اولین قدم است.
اگر احساس می‌کنید کودک شما در گفتار، جمله‌سازی یا بیان منظورش دچار چالش است، نگران نباشید — همین‌که متوجه شده‌اید، یعنی در مسیر درستید.
