گفتاردرمانی شکاف کام و لب در یاسوج؛ راهی به سوی گفتار روان فرزندتان

برخی از والدین وقتی برای اولین بار می‌شنوند که فرزندشان با شکاف کام یا لب به دنیا آمده، دنیا روی سرشان خراب می‌شود. من این لحظه را بارها در چشمان پدر و مادرهایی که به کلینیک یلدا می‌آیند دیده‌ام. اما بگذارید از همین الان بگویم که این پایان راه نیست، بلکه شروع یک مسیر است که با کمک درست و به‌موقع، می‌توانید آن را با موفقیت طی کنید. در این مقاله می‌خواهم به زبان ساده و کاربردی درباره گفتاردرمانی شکاف کام و لب در یاسوج صحبت کنم و تجربیاتم را با شما به اشتراک بگذارم تا بدانید دقیقاً چه انتظاری داشته باشید و چگونه می‌توانید به فرزندتان کمک کنید.

شکاف کام و لب چیست و چگونه گفتار را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

1. تفاوت شکاف لب و شکاف کام

شکاف لب و کام (Cleft Lip and Palate) در واقع یک اختلال مادرزادی است که طی دوران بارداری رخ می‌دهد. حالا بگذارید ساده‌تر توضیح بدهم:

شکاف لب یعنی لب بالای کودک کامل بسته نشده و یک شکاف در آن وجود دارد. این شکاف می‌تواند از یک طرف لب باشد یا از هر دو طرف، و گاهی فقط یک بریدگی کوچک است و گاهی تا زیر بینی کشیده می‌شود.

شکاف کام یعنی سقف دهان کودک به طور کامل بسته نشده است. این شکاف می‌تواند فقط کام نرم (قسمت عقبی دهان) را درگیر کند یا هم کام سخت و هم کام نرم را شامل شود. بعضی کودکان هم هر دو نوع را با هم دارند.

2. تاثیر شکاف کام و لب بر گفتار

حالا ببینید چرا این موضوع برای گفتار مهم است. وقتی صحبت می‌کنیم، هوا از ریه‌ها به سمت بالا حرکت می‌کند و باید از دهان خارج شود. کام مثل یک دیوار جداکننده عمل می‌کند که هوا را از بینی جدا می‌کند. اما وقتی شکاف کام وجود دارد:

• هوا از بینی خارج می‌شود نه از دهان (این را “نشت بینی” می‌گوییم)
• صداها گنگی و بینی‌وار می‌شوند
• کودک نمی‌تواند صداهایی مثل “پ”، “ب”، “ت”، “د”، “س” را درست تولید کند
• گاهی صداهای اشتباهی از ته گلو در می‌آید

در کلینیک یلدا چند سال پیش پسربچه ۴ ساله‌ای داشتیم که بعد از جراحی شکاف کام، نمی‌توانست “سیب” بگوید و به جای آن می‌گفت “هیب”. مادرش گریه می‌کرد و می‌گفت: “دکتر عمل کرد، چرا هنوز درست صحبت نمی‌کند؟” این جاست که نقش گفتاردرمانی شکاف کام و لب در یاسوج اهمیت پیدا می‌کند.

چه زمانی برای شکاف کام باید به گفتاردرمانگر مراجعه کنیم؟

3. زمان‌بندی مراجعه؛ کلید موفقیت درمان

این یکی از سوالات رایجی است که پدر و مادرها می‌پرسند. جواب من همیشه این است: هرچه زودتر، بهتر – اما نه لزوماً برای شروع درمان، بلکه برای ارزیابی و مشاوره.

قبل از جراحی:

از همان ماه‌های اول زندگی، مراجعه به گفتاردرمانگر توصیه می‌شود. چرا؟ چون گفتاردرمانگر می‌تواند به خانواده آموزش دهد که چگونه با کودک تعامل کنند، چطور شیردهی را بهبود بخشند و چه تمریناتی برای تقویت عضلات دهان و لب انجام دهند.

بعد از جراحی اولیه (معمولاً در ۶ تا ۱۸ ماهگی):

حدود ۳ تا ۶ ماه بعد از عمل، باید ارزیابی گفتاری انجام شود تا ببینیم آیا کام به درستی کار می‌کند یا نه.

سن ۲ تا ۳ سالگی:

این بهترین زمان برای شروع گفتاردرمانی منظم است. در این سن کودک شروع به تولید جملات می‌کند و می‌توانیم الگوهای غلط را قبل از تثبیت شدن اصلاح کنیم.

سن مدرسه:

حتی اگر کودک قبلاً درمان شده باشد، ممکن است همچنان به پیگیری نیاز داشته باشد.

4. علائمی که نشان می‌دهد باید فوری مراجعه کنید

اگر کودک شما این علائم را دارد، تاخیر نکنید:

• صدای بسیار بینی‌وار
• بلع غذا از بینی
• صحبت کردن با حالت غیرطبیعی زبان یا لب
• استفاده کردن از صداهای گلویی به جای صداهای معمولی
• نارسایی در بلع یا شیرخوردن

گفتاردرمانگر چه کمکی به شکاف کام و لب می‌کند؟

5. ارزیابی تخصصی و برنامه‌ریزی فردی

اولین کاری که ما در کلینیک یلدا انجام می‌دهیم، ارزیابی کامل است. این ارزیابی شامل موارد زیر می‌شود:

ارزیابی ساختاری:

نگاه می‌کنیم که آیا کام به درستی بسته شده؟ آیا حرکت کام (velopharyngeal movement) خوب است؟ گاهی با وجود جراحی موفق، نشت بینی همچنان وجود دارد که ممکن است نیاز به جراحی تکمیلی داشته باشد.

ارزیابی گفتاری:

چک می‌کنیم کودک کدام صداها را می‌تواند تولید کند و کدام‌ها را نه. آیا جایگزینی غلط انجام می‌دهد؟ مثلاً به جای “کتاب” می‌گوید “اتاب”؟

ارزیابی زبانی:

آیا کودک از نظر درک و بیان زبانی در سطح سنی خودش است یا عقب‌تر؟

6. تکنیک‌های درمانی تخصصی

بعد از ارزیابی، برنامه درمانی فردی طراحی می‌شود که شامل این موارد است:

تمرینات تقویت کام:

تمریناتی برای تقویت عضلات کام نرم انجام می‌دهیم. مثلاً از کودک می‌خواهیم که با نی آب بخورد یا حباب صابون بسازد. این کارها ساده به نظر می‌رسند اما تاثیر شگفت‌انگیزی دارند.

کنترل جریان هوا:

یکی از مشکلات اصلی در شکاف کام، نشت هوا از بینی است. ما به کودک یاد می‌دهیم چطور هوا را به سمت دهان هدایت کند. از تمریناتی مثل فوت کردن شمع یا حرکت دادن پر با نفس استفاده می‌کنیم.

آموزش صحیح صداها:

گام به گام صداهای درست را یاد می‌دهیم. اول صداهای ساده مثل “م” و “ن” که از بینی خارج می‌شوند، بعد صداهای توقفی مثل “پ” و “ب”، و بعد صداهای سخت‌تر مثل “س” و “ش”.

تصحیح جایگزینی‌های غلط:

بسیاری از کودکان با شکاف کام، صداهای اشتباهی از ته گلو تولید می‌کنند. باید این الگوهای غلط را شکست و الگوهای درست را جایگزین کرد.

7. همکاری با والدین؛ بخش جدایی‌ناپذیر درمان

یکی از نکات مهمی که در طول سال‌ها فعالیت در گفتاردرمانی شکاف کام و لب در یاسوج یاد گرفتم این است که بدون همکاری فعال والدین، پیشرفت کند می‌شود. ما هفته‌ای یک یا دو بار جلسه داریم، اما خانواده ۲۴ ساعت با کودک است.

به همین دلیل به والدین آموزش می‌دهیم که:

• چطور در خانه تمرینات را ادامه دهند
• چطور در گفتگوهای روزمره، مدل درست را به کودک نشان دهند
• چطور خطاهای کودک را بدون سرزنش اصلاح کنند
• چگونه محیطی پرمحرک و گفتاری ایجاد کنند

داستان سحر؛ موفقیت واقعی در کلینیک یلدا

سحر وقتی برای اولین بار به کلینیک یلدا آمد، ۵ سال داشت. مادرش با چشمانی پر از اشک گفت: “دیگر نمی‌دانم چه کار کنم. عمل را انجام داده، دو سال است پیش گفتاردرمانگر می‌رود، اما هنوز هیچ‌کس حرف‌هایش را نمی‌فهمد. مهد کودک قبولش نمی‌کند.”

وقتی با سحر صحبت کردم، متوجه شدم که او به جای بیشتر صداها، صداهای گلویی تولید می‌کند. مثلاً به جای “سلام” می‌گفت چیزی شبیه “هه‌لاهه‌م”. حتی خودش هم ناراحت بود که دیگران او را نمی‌فهمند. احساس می‌کردم که در چشمان کوچکش ترکیبی از ناامیدی و خجالت موج می‌زند.

اولین کاری که کردم این بود که به مادرش گفتم: “سحر باهوش است و می‌فهمد چه می‌گوییم. مشکل فقط در تولید صداهاست، نه در توانایی‌هایش.” این جمله آرامش عجیبی به مادر سحر داد.

بعد به سحر گفتم: “می‌دانم که سخت است، اما می‌خواهم با هم یک بازی کنیم.” شروع کردیم با تمرین ساده‌ای برای کنترل هوا. از سحر خواستم که دستش را جلوی دهانم بگذارد و وقتی “پ” می‌گویم، حس کند هوا به دستش می‌خورد. بعد دستش را جلوی بینی من گذاشتم و گفتم: “ببین، هوا از اینجا نمی‌آید.” چشمانش برق زد.

حالا نوبت او بود. اول نتوانست، هوا از بینی‌اش خارج می‌شد. اما به مادرش یاد دادم که در خانه چطور این تمرین را ادامه دهد. گفتم: “هر بار که سحر را صدا می‌زنید، اول خودتان درست نشانش دهید. دستش را بگیرید جلوی دهان‌تان بگذارید و بگویید ‘سحر، ببین هوا از اینجا می‌آید.’ بعد از او بخواهید همین کار را انجام دهد. اگر درست نشد، مهم نیست، لبخند بزنید و بگویید ‘عالی بود، یک بار دیگه امتحان کن.’”

مادر سحر هر روز این کار را می‌کرد. نه به عنوان یک تمرین خسته‌کننده، بلکه در قالب بازی. موقع غذا خوردن، موقع بازی، موقع حمام. همه چیز تبدیل به فرصتی برای تمرین شد.

بعد از دو ماه، سحر توانست اولین “پ” درستش را بگوید. یادم هست که مادرش تماس گرفت و گفت: “امروز سحر گفت ‘پدر’ و بابایش گریه کرد.” این لحظه‌ها هستند که به من یادآوری می‌کنند چرا این شغل را انتخاب کردم.

کار ما ادامه داشت. گام به گام، صدای بعدی را یاد گرفتیم. از “پ” رفتیم به “ب”، بعد “ت” و “د”. هر صدا یک چالش جدید بود، اما سحر دیگر یاد گرفته بود که چطور زبان و لب‌هایش را کنترل کند.

یکی از تمریناتی که به مادر سحر آموزش دادم این بود: “وقتی سحر می‌گوید ‘آب’، شما هم بگویید ‘آره عزیزم، آب می‌خوای؟ بیا بگو آ-ب.’ کلمه را کمی آهسته‌تر و واضح‌تر بگویید تا او هم الگو را ببیند.” این کار ساده اما موثر بود.

بعد از یک سال، سحر وارد مهدکودک شد. مادرش برایم پیام فرستاد: “معلم گفت سحر امروز با بچه‌ها بازی کرد و حرف زد. یکی از بچه‌ها هم فهمید چه می‌گوید!” این برای سحر یک پیروزی بزرگ بود.

حالا سحر ۸ سال دارد. هنوز هر چند ماه یک‌بار می‌آید برای پیگیری، اما دیگر گفتارش کاملاً قابل فهم است. گاهی فقط در صداهای خیلی سخت مثل “ژ” کمی مشکل دارد، اما در مقایسه با سه سال پیش، پیشرفت باورنکردنی‌ای داشته. مهم‌تر از همه، اعتمادبه‌نفسش برگشته است.

دو توصیه کاربردی برای تمرین در خانه

8. تمرین حباب صابون؛ تقویت کنترل نفس و کام

یکی از موثرترین تمریناتی که در سایت‌های معتبر گفتاردرمانی مثل American Speech-Language-Hearing Association (ASHA) هم توصیه می‌شود، استفاده از حباب صابون است.

این تمرین چند هدف دارد: اول، به کودک یاد می‌دهد که چطور هوا را از دهان خارج کند نه از بینی. دوم، قدرت عضلات لب را افزایش می‌دهد. سوم، مدت زمان کنترل نفس را طولانی می‌کند. و چهارم، که شاید مهم‌ترین باشد، یک بازی سرگرم‌کننده است که کودک بدون فشار درگیر آن می‌شود.

نحوه اجرا:

ابتدا خودتان مدل درست را نشان دهید. حباب ساز را نزدیک لب‌هایتان بگیرید، لب‌ها را گِرد کنید (مثل وقتی که می‌خواهید “او” بگویید)، و آرام و پیوسته فوت کنید. توضیح دهید که “باید هوا از دهان بیاید تا حباب درست شود.”

حالا نوبت کودک است. اگر کودک هوا را از بینی خارج کرد، حباب درست نمی‌شود. این یک بازخورد طبیعی است. می‌توانید بازی‌وار بگویید: “وای! حباب نیومد. بیا یک بار دیگه امتحان کنیم. این بار لب‌هات رو خوب گِرد کن.”

گاهی می‌توانید این بازی را رقابتی کنید: “ببینم کی می‌تونه حباب بزرگ‌تر درست کنه؟” یا “بیا بشماریم چند تا حباب می‌تونی پشت سر هم درست کنی.” این باعث می‌شود کودک بدون اینکه احساس کند دارد تمرین می‌کند، مهارت‌هایش را تقویت کند.

یک نکته مهم: اگر کودک نمی‌تواند حباب درست کند، ممکن است هنوز نشت بینی زیادی داشته باشد. در این صورت می‌توانید با یک تمرین ساده‌تر شروع کنید: از او بخواهید که سعی کند شمع را خاموش کند. اگر این هم سخت بود، از پر یا یک تکه کاغذ نازک استفاده کنید که با فوت کردن حرکت کند.

مدت زمان این تمرین را کوتاه نگه دارید – حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه در هر بار کافی است. اما می‌توانید روزی چند بار تکرار کنید. مثلاً یک بار صبح بعد از صبحانه، یک بار بعدازظهر موقع بازی، و یک بار عصر. تکرار منظم بهتر از یک جلسه طولانی و خسته‌کننده است.

9. بازی آینه؛ آگاهی از حرکات دهان و لب

تمرین دوم که در منابع معتبر مثل Cleft Palate Foundation هم به آن اشاره شده، استفاده از آینه است. این تمرین به کودک کمک می‌کند که حرکات دهان، لب و زبان خودش را ببیند و با حرکات درست مقایسه کند.

نحوه اجرا:

شما و کودک روبروی یک آینه بزرگ بنشینید (یا یک آینه دستی داشته باشید). اول خودتان یک حرکت ساده انجام دهید، مثلاً لب‌های خود را گرد کنید. به کودک بگویید: “نگاه کن چطور لب‌هام رو گرد کردم. حالا تو هم همین کار رو بکن و تو آینه نگاه کن.”

بعد می‌توانید حرکات سخت‌تر را امتحان کنید: زبان را بیرون بیاورید، زبان را به سمت بالا ببرید، لب‌ها را به هم فشار دهید، گونه‌ها را باد کنید و بعد خالی کنید، لب پایین را با دندان‌های بالا نگه دارید (برای صدای “ف”).

این بازی را می‌توانید سرگرم‌کننده‌تر کنید با استفاده از داستان. مثلاً بگویید: “حالا می‌خوایم مثل ماهی لب درست کنیم” (و لب‌ها را گرد کنید). یا “بیا ببینیم کی می‌تونه زبانش رو مثل مار دراز کنه.”

یکی دیگر از کاربردهای مهم آینه این است که کودک می‌تواند ببیند وقتی یک صدا را می‌گوید، زبان و لب‌هایش در چه موقعیتی هستند. مثلاً برای صدای “س”، زبان باید پشت دندان‌های جلویی باشد. کودک می‌تواند در آینه این را ببیند و اصلاح کند.

وقتی دارید صداها را تمرین می‌کنید، از آینه استفاده کنید. مثلاً بگویید: “حالا می‌خوایم صدای ‘پ’ رو تمرین کنیم. ببین چطور من لب‌هام رو محکم می‌بندم و بعد باز می‌کنم. پ. حالا تو تو آینه نگاه کن و همین کار رو بکن.”

نکته کلیدی اینجاست که همیشه اول خودتان مدل درست را نشان دهید. کودکان با تقلید یاد می‌گیرند، بنابراین الگوی بصری بسیار مهم است.

این تمرین را هم می‌توانید روزی چند بار به مدت کوتاه (۵ تا ۱۰ دقیقه) انجام دهید. خیلی مهم است که تمرین را با لذت و لبخند انجام دهید، نه با استرس و فشار. اگر کودک خسته شد یا حوصله‌اش سر رفت، بهتر است تمرین را متوقف کنید و بعداً دوباره امتحان کنید.

کلینیک گفتاردرمانی یلدا؛ همراه شما در یاسوج

وقتی صحبت از گفتاردرمانی شکاف کام و لب در یاسوج می‌شود، کلینیک گفتاردرمانی یلدا به عنوان بزرگترین و باسابقه‌ترین مرکز تخصصی این حوزه در استان کهگیلویه و بویراحمد شناخته می‌شود.

10. چرا کلینیک یلدا متفاوت است؟

تیم متخصص و متنوع:

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد کلینیک یلدا این است که یک تیم کامل از گفتاردرمانگران با تخصص‌های مختلف در آن فعالیت می‌کنند. هر مراجع براساس نیاز خاص خود، به متخصص مربوطه ارجاع داده می‌شود. این یعنی شما مطمئن هستید که فرزندتان توسط متخصصی که دقیقاً در همان زمینه تجربه دارد، درمان می‌شود.

تنها مرکز دارای گفتاردرمانگر دوره‌دیده تخصصی در شکاف کام و لب:

نکته‌ای که کلینیک یلدا را در استان منحصربه‌فرد کرده این است که تنها مرکزی است که گفتاردرمانگر با آموزش تخصصی در زمینه شکاف کام و لب دارد. این دوره‌های تخصصی شامل تکنیک‌های پیشرفته ارزیابی و درمان اختلالات مرتبط با شکاف هستند که در دوره‌های عمومی گفتاردرمانی آموزش داده نمی‌شوند.

مدیریت توسط آقای مصطفی قاسمی برم سبز:

مدیریت این کلینیک را آقای مصطفی قاسمی برم سبز، یکی از شناخته‌شده‌ترین و خوشنام‌ترین گفتاردرمانگرهای کشور، بر عهده دارند. ایشان مدرس دوره “بشنو و صحبت کن” در ایران هستند و مراجعانی از سراسر کشور و حتی خارج از کشور به صورت آنلاین با ایشان مشاوره می‌کنند. این تجربه گسترده و دانش روز، در کیفیت خدمات کلینیک یلدا به وضوح دیده می‌شود.

11. خدمات جامع برای کودکان با شکاف کام و لب

در کلینیک یلدا، رویکرد ما جامع و کامل است:

• ارزیابی دقیق و استفاده از آزمون‌های استاندارد
• برنامه‌ریزی درمانی فردی برای هر کودک
• جلسات منظم گفتاردرمانی با تکنیک‌های به‌روز
• آموزش کامل به والدین برای تمرینات خانگی
• پیگیری مستمر و ارزیابی پیشرفت
• هماهنگی با جراح و سایر متخصصان در صورت نیاز
• امکان مشاوره آنلاین برای خانواده‌هایی که نمی‌توانند حضوری مراجعه کنند

12. پیام پایانی

اگر فرزند شما شکاف کام یا لب دارد، بدانید که شما تنها نیستید. راه درمان شاید طولانی به نظر برسد، اما با کمک درست و به‌موقع، کودک شما می‌تواند به گفتار روان و قابل فهم برسد.

در کلینیک یلدا، ما از اولین قدم تا آخرین مرحله کنار شما هستیم. با تجربه‌ای که در گفتاردرمانی شکاف کام و لب در یاسوج داریم، به شما قول می‌دهیم که تمام تلاشمان را برای بهبود گفتار فرزندتان انجام دهیم.

به یاد داشته باشید که هر کودک منحصربه‌فرد است و سرعت پیشرفت در هر فرد متفاوت است. صبور باشید، امیدوار باشید و همیشه در کنار فرزندتان باشید. موفقیت‌های کوچک را جشن بگیرید و از هیچ سوالی خجالت نکشید.

برای مشاوره رایگان و وقت ملاقات می‌توانید با کلینیک گفتاردرمانی یلدا در یاسوج تماس بگیرید. ما آماده‌ایم تا در این مسیر همراه شما باشیم.