چطور با شعر خواندن به رشد گفتار کودک کمک کنیم ؟

۳ تکنیک ساده اما جادویی برای شعرخوانی با بچه‌ها

یکی از دل‌انگیزترین لحظه‌های ارتباط با بچه‌ها، وقتی است که با لبخند و چشمان کنجکاوشان شعر را تکرار می‌کنند. شعرخوانی فقط سرگرمی نیست؛ اگر درست اجرا شود، یکی از مؤثرترین راه‌های تقویت گفتار و رشد زبانی کودکان است.

من در طول سال‌ها کار با بچه‌های مختلف، از نوپا تا پیش‌دبستانی، همیشه دیده‌ام که شعر می‌تواند جادو کند… البته نه هر جور شعرخوانی‌ای!

در این نوشته سه تکنیک ساده اما مهم را مرور می‌کنم—چیزهایی که خودم در جلسات گفتاردرمانی و خانه به والدین آموزش می‌دهم.

---

۱. شعر کوتاه، جذاب و متناسب انتخاب کنید 🎵

بچه‌ها ذهنی دارند که با تکرار و ریتم زنده می‌شود، اما ظرفیت توجه‌شان کوتاه است. بنابراین اولین قانون طلایی شعرخوانی این است که پرهیز از طولانی‌گویی.

من همیشه به والدین می‌گویم:

به جای اینکه ده تا شعر نصفه‌نیمه بخوانید، فقط یکی را درست اجرا کنید.

شعری را انتخاب کنید که:

• کوتاه باشد (حدود ۲ تا ۴ مصراع کافی است)
• واژه‌های ساده‌ و آشنا داشته باشد
• مفهوم قابل تجربه برای کودک داشته باشد؛ مثلاً درباره بدن، حیوان‌ها یا بازی‌ها

نمونه‌ی عالی‌اش همان شعر قدیمی و شیرینِ «چشم چشم دو ابرو…» است. این شعر علاوه بر قافیه‌ی دلنشین، با اشاره به اجزای صورت کمک می‌کند کودک نام اعضا را با تصویر و حرکت واقعی یاد بگیرد؛ یعنی آموزش زبان در طبیعی‌ترین حالت ممکن.

---

۲. شعر را بازی کنید، نه فقط بخوانید 🎭

اگر شعر را خشک بخوانید، برای کودک فقط یک صدا می‌ماند که می‌آید و می‌رود. ولی وقتی شعر تبدیل به بازی نمایشی شود، کودک درگیر می‌شود و معنا را با بدنش تجربه می‌کند.

مثلاً در شعرهایی که «بپر بپر» یا «دست بزن» دارند، خودتان هم هم‌زمان همان کار را بکنید.

در جلسات خودم بارها دیده‌ام بچه‌هایی که دیر صحبت می‌کنند، وقتی شعر را با حرکت ترکیب می‌کنیم، ناگهان فعال‌تر می‌شوند، واکنش چشمی نشان می‌دهند یا لب‌هایشان را برای تکرار باز می‌کنند.

حرکت و بیان بدنی باعث می‌شود مسیرهای حسی‌ـ‌حرکتی مغز تحریک شوند؛ یعنی زبان از درِ بازی و حرکت وارد می‌شود، نه از درِ آموزش.

حتی برای نوزادان و شیرخواران هم می‌توان شعر را با ریتم آرام و تکان ملایم دست و پا اجرا کرد — کاری که حس امنیت و توجه مشترک را تقویت می‌کند.

---

۳. مکث کنید و منتظر پاسخ کودک بمانید ⏸️

یکی از خطاهای شایع این است که والدین شعر را پشت‌سر‌هم می‌خوانند بدون اینکه به کودک فرصت بدهند «وارد گفت‌وگو» شود.

درحالی‌که لحظه‌ی طلایی یادگیری درست همان‌جاست: مکث بین مصرع‌ها.

در کار با بچه‌ها همیشه سعی می‌کنم بعد از چند بار تکرار شعر، در جاهایی که احتمال واکنش کودک زیاد است، مکث کنم. مثلاً اگر شعر می‌گوید:

«چشم چشم دو…»

توقف می‌کنم، به کودک نگاه می‌کنم و منتظر می‌مانم.

حتی اگر فقط لب بزند، نگاه کند یا صدا درآورد، همان شروع ارتباط است.

اینجا هدف «حفظ شعر» نیست؛ هدف این است که کودک نقش فعال در گفتار پیدا کند.

با این روش، مغز کودک متوجه می‌شود که گفتار یعنی تعامل، نه فقط گوش دادن.

---

چطور این سه نکته را در خانه اجرا کنید؟ 🏠

اگر بخواهم خلاصه بگویم، اجرای درست این سه تکنیک یعنی:

1. انتخاب هدفمند: یک شعر کوتاه انتخاب کنید که مفهومی ملموس داشته باشد (بدن، حیوان، حرکت).
2. اجرای نمایشی: شعر را با بازی، حرکت و احساس بخوانید.
3. مکث تعاملی: بین ابیات مکث کنید و به کودک فرصت واکنش بدهید.

من همیشه به پدر و مادرها پیشنهاد می‌کنم همان شعر را در طول هفته تکرار کنند، نه اینکه هر روز شعر جدیدی معرفی کنند. در بچه‌ها تکرار یعنی امنیت و پیش‌بینی؛ همان چیزی که زبان را شکوفا می‌کند.

با گذشت چند روز می‌بینید کودک خودش شروع به تقلید می‌کند، حتی اگر هنوز تلفظ واضحی نداشته باشد. دقیقاً از همین نقطه، رشد گفتار آغاز می‌شود.

---

تجربه‌ای کوتاه از اتاق درمان 👶🏻

چند وقت پیش مامانِ یک دختر کوچولو سه‌ساله‌ای پیشم آمد که هنوز جمله‌ها را کامل نمی‌گفت. با هم تصمیم گرفتیم از شعر «چشم چشم دو ابرو» شروع کنیم.

بار اول کودک فقط تماشا می‌کرد. مامان شعر را اجرا می‌کرد ولی مکث نمی‌کرد.

جلسه‌ی بعد، تمرین کردیم که هر بار در آخر هر مصراع مکث کند و با لبخند منتظر بماند.

بعد از دو روز، مامان با ذوق پیام داد:

«مصطفی، دیشب خودش گفت دو تا چشم!»

همان لحظه برای من یادآوری شد که گاهی یک مکث کوچک، برابر است با یک جهش بزرگ در گفتار کودک.

---

در پایان

شعرخوانی با کودک فقط سرگرمی نیست؛ پلی است میان صدا و معنا، میان دل و زبان.

اگر با عشق، بازی و مکث اجرا شود، می‌تواند یکی از مؤثرترین ابزارهای رشد گفتار باشد — حتی برای کودکانی که کمی دیرتر حرف می‌زنند.

از شما می‌خواهم همین امروز یکی از شعرهای ساده‌ی کودکی‌تان را انتخاب کنید، مقابل آینه یا کنار فرزندتان بخوانید، بازی کنید و اجازه بدهید شعر تبدیل شود به زبان مشترک بین دل‌های شما.

💛

نوشته: مصطفی قاسمی – گفتاردرمانگر کلینیک گفتاردرمانی یلدا